We worden overspoeld met berichten over nepnieuws.
Nepnieuws dat per ongeluk als waar wordt gepresenteerd - terwijl iedereen zich onderhuids afvraagt: wat is nog 'waar'?
Onwelgevallig nieuws dat als nepnieuws wordt afgeserveerd.
Professionele satire die als nepnieuws wordt geëtaleerd met als doel het echte nieuws belachelijk te maken.
Artikelen van professionele nepnieuwsredacties die alleen maar kliks willen scoren, verwarring willen zaaien of zelfs proberen maatschappelijke ontwikkelingen of de publieke opinie aan te sturen.
Conspiracy nieuws: verhalen waar sommige mensen heilig in geloven terwijl het voor de meesten overduidelijk niet waar kan zijn, zoals berichten over de moord op Kennedy, 9/11 of over de aarde die toch plat i.p.v. rond zou zijn.
Professionele fact-checkers doen volop onderzoek naar nieuwsitems en mogen op basis daarvan ‘raden’ of een nieuwtje nep is of echt waar. Soms ontmaskeren de fact-checkers nepnieuws, soms brengen zij waarheid aan het licht, maar het kan ook gebeuren dat zij nepnieuws een aureool van waarheid meegeven.
En dan heb je ook nog echt nieuws dat door de jeugd als nepnieuws wordt geïdentificeerd. Zoals de jongeren in de SARV-reality check zeiden: ‘nee joh, dat is vast een broodje aap’ - 13 jarige.
Toen ik in de jaren vijftig op de middelbare school zat, leerde ik van mijn leraar Latijn Dr. Boerwinkel dat fake nieuws al in het oude Rome in hoge mate bestond. Zijn stelling was dat van alles wat in de krant stond of op de radio verteld werd de helft waar is en de andere helft ‘nepnieuws’ - zij het dat dát woord toen nog niet bestond.
De kunst van het leven was volgens hem te ontdekken welke 50 procent wel waar is; de rest van het nieuws is fantasie of gelogen.
Dat vergde voor mij als scholier enige oefening, maar in de kranten van toen was de waarheid er meestal wel snel uit de filteren.
Sinds mijn middelbareschooltijd is de totale hoeveelheid ‘nieuws’ wereldwijd misschien wel verduizendvoudigd, maar de totale hoeveelheid waarheid is niet navenant toegenomen. ‘In de krant staat meestal ook allemaal onzin, toch is het soms leuk er even doorheen te bladeren om te kijken of er soms iets in staat’
Het zoeken naar de waarheid die verborgen ligt in al het ‘nieuws’ is dus een stuk lastiger geworden. Dat red je niet met een beetje je best doen en goed opletten.
En dat terwijl een mens eigenlijk het aangeboren vermogen heeft om de waarheid te kunnen onderscheiden van de leugen. Best handig en welkom in deze tijd van redelijke chaos en complexiteit. Om dit unieke vermogen actief te kunnen gebruiken, moet ik me wel op z'n minst realiseren hoe ik dit kan activeren. ‘Er zit niks anders op, we moeten zelf ons gezond verstand leren gebruiken’ (15 jaar)
Het begint en eindigt met de vijf zintuigen zoals we die allemaal heel goed kennen: onze huid, tong, neus, oor en oog. Zintuigelijke perceptie is daarmee verzekerd.
Dan volgt stap 2: de vertaalslag van deze zintuigelijke, dierlijke perceptie naar het niveau van menselijke, rationele perceptie. Dat vraagt om een vehikel. En dit vehikel wordt gevormd door de keerzijde van de vijf zintuigelijke medailles: dat wat een waarneming waardevol maakt.
Deze rationeel-geestelijke componenten werken bij de vijf zintuigen als volgt:
De huid geeft onderlinge verbinding van alle observaties die we doen, onmisbaar.
De tong is onze data-base, ons geheugen en de kluis van onze herinneringen, onmisbaar.
De neus geeft toegang tot begrip en diepere essenties van de meest simpele en complexe dingen, onmisbaar. ‘Een beetje je neus achterna gaan, toch’ - 12 jarige.
Het oor brengt orde aan en geeft ons ons analytisch denkvermogen, onmisbaar.
Het oog ziet niet alleen wat het ziet, maar heeft ook een grenzeloos visueel voorstellingsvermogen, onmisbaar. ‘Je moet het wel zien, anders zie je het niet’ - 14 jarige.
Met andere woorden, de zintuigen met hun geestelijke componenten, 2x5, bieden een schat aan waarnemingen, waarderingen, waarden en jawel 'waar'heden.
Belangrijk kenmerk: het zijn individuele waarheden, want ik neem ze waar.
En jij, jij neemt ze anders waar. Alleen de optelsom van al die zeven miljard variaties van waarnemingen benadert enigszins 'de waarheid'. En niet die symbiotische opeengestapelde waarheden van 'wij met z'n allen vinden ABC heel erg leuk, stom, goed, gaaf, vet, geweldig, slecht, lekker etc', hetgeen sowieso hoogstens een hormonale response is.
Helaas hebben we dat vijfvoudige zintuiglijke samenspel niet op school geleerd en onze ouders hebben dat ook niet optimaal leren gebruiken.
Dus nu hebben we twee opties:
we gaan deze mechanismen alsnog leren gebruiken, en veel jongeren zijn dat vanaf hun geboorte onwillekeurig toch aan het doen door hun zintuigtraining met nieuwe media en alles wat er om hen heen gebeurt. Al eens goed gelet op een kind dat zit te gamen? Check zijn tong eens.
of we zeggen: ‘laat maar zitten, we hoeven de waarheid niet te weten, als we maar een beetje plezier hebben in het leven’.
In het laatste geval hebben de makers van nepnieuws vrij spel om ons leven in te vullen en aan te sturen en dat lijkt me toch niet de bedoeling. 'The mind has to become less exploitable', zoals Laura Galante vertelt in haar TED talk.
De hoge communicatiedichtheid van moderne media, in het bijzonder social media leert ons de overdosis van ‘allemaal onzin’ te onderscheiden en daarbinnen ook de zeldzaam oppoppende lichtpunten van waarheid te herkennen.
Dat proces vraagt dus om maximale inzet van alle zintuigen en kan niet beperkt blijven tot enkelvoudig lezen van tekst en daarover nadenken. Juist de interactie tussen goed waarnemende individuen geeft de vonk van waarheid en de energie om daarvan meer te willen vinden. Je kunt er dus op twee manieren voor gaan:
- dat ontdekken wat er al is
- dat ontdekken wat tot nu toe nog niet eerder hier was
Beide staat je vrij.
----------------------
Werken met SARV brengt vernieuwende inzichten naar voren en werpt licht op tot dan toe niet geziene oplossingen voor gewenste veranderingen.
Zie ook:
